نظریه استطاعت در مدرسه کلامی کوفه

استطاعت، از مهم‌ترین مشخصه‌های اختیارسازِ انسان‌هاست که ‌‌جریان‌های کلامی معتقد به اختیارِ آدمی، بر اساس چارچوب و نظام فکری خویش، دستی در تبیین و توضیح آن داشته‌اند‌‌‌‌‌‌‌‌. اهل حدیث بر اساس نگرش جبرگرایانه‌شان منکر این آموزه بودند و در مقابل، معتزلیان به شدت بر اعتقاد به آن پای می‌فشردند‌‌‌‌‌‌‌‌. امامیان اما، از همان آغاز بر اساس نظام عدل الاهی و در چارچوب حاکمیت مشیت خداوند از یک‌سو و پذیرش اراده و آزادی انسان از سوی دیگر، در تبیین استطاعت کوشیدند‌‌‌‌‌‌‌‌. مجموعۀ تحقیقات نشان می‌دهد که در نظر اندیشمندان امامیه نخستین، استطاعت ناظر به مقام تحقق فعل خارجی دانسته می‌شد و طبعاً ایدۀ انحصاریِ امرٌ بین‌الامرینِ این گروه، به‌سادگی می‌توانست تبیینی درخور از تلقی امامیه در این بحث ارائه کند‌‌‌‌‌‌‌‌. با این‌همه، در کوفۀ سدۀ دوم چند تبیین مختلف از این بحث ارائه شد که جملگی به رغم آن‌که در جان‌مایۀ اصول با هم مشترک‌اند، اختلافاتی نیز با یک‌دیگر دارند‌‌‌‌‌‌‌‌.